Vai trò của Vitamin K

Vitamin K là một nhóm các vitamin hòa tan trong lipid giống nhau về cấu trúc, rất cần thiết để cơ thể sử dụng canxi giúp xương chắc khỏe và làm giảm xơ vữa động mạch. Vitamin K cũng rất cần thiết cho gan để làm đông máu. Chính vì thế, nhóm vitamin này có vai trò thiết yếu với cơ thể con người.

Hiện nay có nhiều nghiên cứu về vai trò của vitamin K, đề ra khả năng ứng dụng của nó trong tương lai để dự phòng các bệnh lý tim mạch, bệnh lý xương khớp, bệnh thần kinh (dự phòng bệnh tim, đột quỵ, loãng xương, bệnh Alzheimer và nhiều bệnh khác nữa…).

Có hai loại vitamin K tự nhiên: Vitamin K1 hay còn gọi là phylloquinone được tìm thấy trong thức ăn tự nhiên. Vitamin K2 hay còn gọi là menaquinone. Dạng này được tạo ra bởi các loại vi khuẩn có ích ở trong ruột.

Có 3 dạng vitamin K tổng hợp được biết: các vitamin K3, K4, và K5. Dù vitamin K1 and K2 tự nhiên là không độc, dạng tổng hợp K3 (menadione) đã tỏ ra độc tính.[2]

Vitamin K1 có nhiều trong các loại rau xanh (cải, bông cải,…), dầu thực vật (dầu đậu nành), trái cây (bơ, nho,…). Tuy nhiên, chỉ 5-10% lượng vitamin K1 được hấp thu ở đường tiêu hoá từ nguồnt thực phẩm. Vitamin K1 giữa vai trò chủ yếu trong hoạt hóa các yếu tố đông máu ở gan.

Bình thường khi bị đứt hay vỡ mạch máu thì xảy ra hiện tượng chảy máu. Khi đó cơ thể huy động hệ thống đông máu để cầm máu. Đó là phản ứng bảo vệ của cơ thể, có sự tham gia của nhiều yếu tố đông máu. Tuy nhiên, phần lớn các yếu tố đông máu chỉ có thể hoạt động khi có mặt vitamin K. Vitamin K hoạt hóa các yếu tố đông máu bằng chuyển đổi gốc glutaminic (Glu) thành gốc gamma carboxy glutaminic. Do vậy, vitamin K có vai trò quan trọng trong quá trình đông máu, vì thiếu nó thì máu không đông được.

Vitamin K2 tồn tại ở vài dạng, những dạng phổ biến nhất là menaquinone tổng hợp 4 (MK-4) và menaquinone tự nhiên 7 (MK-7). Có thể tìm thấy vitamin K2 có dạng MK-7 trong các loại thức ăn đã được lên men, như pho mát chín, sữa đông, và Natto. Natto được làm từ đậu nành lên men là nguồn tự nhiên giàu Vitamin K2 nhất mang thương hiệu MenaQ7, một công nghệ độc quyền.

Nhiều chuyên gia cho rằng, những người thiếu canxi trong xương thường có nguy cơ cao thừa canxi trong động mạch, và ngược lại. Thiếu canxi trong xương gây ra bệnh loãng xương, trong khi thừa canxi trong động mạch sẽ lắng đọng trong động mạch dẫn tới bệnh mạch vành tim, và các bệnh liên quan đến tim mạch, thận, và thoái hóa thần kinh khác.

Vitamin K2 làm việc nhờ một loại amino axit tên là GLA (axit gamma-carbonxyglutamic). GLA là một phần của một loại protein điều hòa canxi. Protein GLA nổi bật nhất là osteocalcin. Undercarbonxylated osteocalcin (osteocalcin không có vitamin K) sẽ không thể điều hòa canxi, khi điều này xảy ra canxi sẽ rời xương và răng. Phụ nữ có undercarbonxylated osteocalcin bài tiết ra canxi, và xương họ rất xốp. Vitamin K giúp đảo ngược tình hình này, tăng hấp thu và gắn canxi vào xương, giúp xương chắc khỏe[3].

Vitamin K2 đặc biệt giữ không cho canxi và phospho lắng đọng vào động mạch, ngăn cản quá trình vôi hóa và cứng thành mạch máu [1]. Vitamin K2 kiểm soát các protein điều hòa canxi trong mô mạch máu. Những protein phụ thuộc vitamin K này (bao gồm osteocalcin và matrix GLA protein) đã được chứng minh là giúp ngăn cản quá trình vôi hóa trong mạch, nói cách khác là chúng giúp loại bỏ canxi ra khỏi động mạch. Sự hoạt hóa các protein điều hòa canxi này phụ thuộc vào sự sẵn có của vitamin K. Khi không có đủ vitamin K để hoạt hóa các protein này, lượng canxi tích tụ sẽ chuyển thành các mảng xơ vữa động mạch, làm tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch, và dẫn đến một triệu chứng mà người ta thường gọi là bệnh xơ cứng động mạch. Điều này giúp giải thích tại sao những bệnh nhân dùng thuốc chống đông máu (như Coumadin), loại thuốc phá hủy vitamin K trong cơ thể, lại mắc bệnh xơ cứng động mạch rất nhanh.

Nhiều nghiên cứu đã khẳng định vai trò của vitamin K2 đối với cơ thể. Nghiên cứu Rotterdam Study (công bố năm 2004) đã chỉ ra rằng, những người có chế độ ăn nhiều vitamin K2 tự nhiên trong vòng hơn 10 năm theo dõi có rất ít canxi tích tụ trong động mạch, và sức khỏe tim mạch của họ cũng tốt hơn rất nhiều. Tuy vậy, nghiên cứu này đã không công bố tác dụng của vitamin K1. Vitamin K2 tự nhiên như MK-7, đã được các nghiên cứu chỉ ra là có tác dụng rất lớn khi làm tăng lượng MGP tích cực, một chất có khả năng kìm hãm quá trình vôi hóa trong các mô mạch.

Các phát hiện trong nghiên cứu Rotterdam Study chỉ ra rằng chế độ ăn giàu vitamin K2 (không phải là vitamin K1) có tác dụng rất tích cực đối với sức khỏe tim mạch. Kết quả của một nghiên cứu dân số gồm 4807 nam giới và phụ nữ trên 55 tuổi khẳng định rằng nếu cung cấp cho cơ thể nhiều vitamin K2 tự nhiên (ít nhât 32 mcg mỗi ngày) thì có thể giảm nguy cơ tử vong vì vôi hóa động mạch và các bệnh tim mạch lên đến 50% mà không gây ra những tác dụng phụ không mong muốn.

Bản tóm tắt hệ thống của 7 thử nghiêm bất kì có theo dõi (trong những thử nghiệm này, những người trưởng thành được uống bổ sung vitamin K1 hoặc K2 trong ít nhất sáu tháng), đã công bố, vitamin K2 tỏ ra hữu hiệu nhất, làm giảm nguy cơ tổn thương đốt sống tới 60%, giảm nguy cơ tổn thương xương hông tới 77%, và có thể giảm nguy cơ tổn thương các xương ngoài đốt sống tới 81%.

Trong nghiên cứu tim mạch mang tên Fragmingham, một nam giới 35 tuổi bị vôi hóa động mạch chủ có nguy cơ tử vong do cơn đau tim cấp tăng gấp 7 lần bình thường. Những người dưới 65 tuổi có nguy cơ tử vong do cơn đau tim gấp 2 lần nếu bị vôi hóa thành động mạch chủ. Trong một thí nghiệm trên động vật, các nhà nghiên cứu Nhật Bản đã sử dụng chế độ đặc biệt trong 3 tuần để gây nên xơ vữa động mạch, rồi tính lượng canxi lắng đọng trong thành động mạch. Một số động vật được cho ăn thêm 100mg/kg cân nặng vitamin K. Những con vật không dùng vitamin K thì nồng độ canxi khoảng 17,5mcg/mg, còn vitamin K giảm trung bình 1mcg/kg. Các tổn thương van tim bị thoái lui nhanh chóng bởi dùng vitamin K.

Trong thực tế, có nhiều trường hợp chống chỉ định với vitamin K. Một số bệnh lý tim mạch lại thường hay kèm theo tình trạng tăng đông máu, dễ dẫn đến tạo thành các cục máu đông trong lòng mạch, làm tắc mạch máu và gây ra những hậu quả nghiêm trọng như nhồi máu cơ tim, đột quỵ, tắc mạch phổi, có thể dẫn đến tử vong. Từ đó các nhà nghiên cứu đã cho ra đời các thuốc kháng lại vitamin K như warfarin (coumadine), sintrom, previscan để làm loãng máu, không cho máu đông và vón cục. Nếu bạn uống thuốc warfarin, một thuốc kháng vitamin K có tác dụng làm loãng máu, bạn cần biết rằng vitamin K có thể làm giảm tác dụng của thuốc. Do vậy, sử dụng vitamin K chống chỉ định ở những người điều trị bằng thuốc chống đông.

Trong quá trình điều trị bằng thuốc kháng vitamin K, bạn không nên ăn các loại thực phẩm chứa nhiều vitamin K. Tuy nhiên, nếu bệnh nhân dùng các loại thuốc kháng vitamin K quá liều lại có thể gây thiếu vitamin K, làm máu loãng quá mức. Thiếu vitamin K thì thời gian đông máu kéo dài, gây ra các vết bầm tím và xuất huyết như rong kinh, chảy máu cam, vết thương khó cầm máu. Khi đó lại cần dùng thêm vitamin K để tái phục hồi quá trình đông máu. Những người dùng thuốc chống đông lâu dài bị thiếu hụt vitamin K. Liệu những người này có bị ảnh hưởng lên mạch máu. Câu trả lời là có. Một nghiên cứu chứng tỏ dùng thuốc chống đông kéo dài làm tăng gấp đôi nguy cơ đột quỵ. Do vậy, việc những bệnh nhân sử dụng thuốc chống đông cũng cần phải được theo dõi thường xuyên.

Ths.Bs. Vũ Văn Lực

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. G.C.M. Gast, N.M. de Roos, et al. (2008), “A high menaquinone intake reduces the incidence of coronary heart disease”, Nutrition, Metabolism & Cardiovascular Diseases.
2. Higdon ( 2008),” Vitamin K”, Linus Pauling Institute, Oregon State University.
3. Http://menaq7.com/?page=bone-health
4. Stafford DW. (2005), “The vitamin K cycle”, Department of Biology and Pathology, University of North Carolina, Chapel Hill, NC 27599-3280, USA.